Unieważnienie umowy kredytu hipotecznego

Unieważnienie czy odfrankowienie?

Kredytobiorcy, którzy zaciągnęli kredyt walutowy we franku szwajcarskim, w okresie kiedy kurs tej waluty był relatywnie niski, mogą kwestionować zawartą umowę kredytową co do zasady na dwa sposoby. Albo – żądać jej odfrankowienia albo unieważnienia kredytu we frankach. W zależności od konkretnego przypadku, dla kredytobiorcy może być korzystniejsze bądź odfrankowienie, bądź unieważnienie kredytu we frankach. Zazwyczaj będzie to jednak odfrankowienie. To właśnie odfrankowienie zgodnie z przepisami prawa polskiego i prawa unijnego, pozwala na w pełni skuteczną ochronę konsumenta. Niezależnie do powyższego, pozwy frankowiczów powinny zawierać oba te żądania – odfrankowienia i unieważnienia.

Jest to o tyle istotne, że nadal znacząca część polskich sądów odmawia kredytobiorcom odfrankowienia ich kredytów. Pomoc dla frankowiczów może w rezultacie tego okazać się iluzoryczna. Potwierdzeniem tego zjawiska, jest wystąpienie przez Sąd Okręgowy w Warszawie do Trybunału Sprawiedliwości z pytaniami prejudycjalnymi, które mają niebagatelne znaczenie dla spraw frankowiczów. Polski sąd zadał cztery pytania:

Pytania prejudycjalne

1. Czy jeśli skutkiem uznania określonych postanowień umownych, określających sposób spełnienia świadczenia przez strony (jego wysokość), za nieuczciwe warunki umowne w rozumieniu dyrektywy 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 roku w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz. U. UE L 1993.95.29) miałby być niekorzystny dla konsumenta upadek całej umowy, możliwe staje się wypełnienie luk w umowie nie w oparciu o przepis dyspozytywny stanowiący jednoznaczne zastąpienie nieuczciwego warunku, ale w oparciu o przepisy prawa krajowego, które przewidują uzupełnienie skutków czynności prawnej wyrażonych w jej treści również przez skutki wynikające z zasad słuszności (zasad współżycia społecznego) lub ustalonych zwyczajów?

2. Czy ewentualna ocena skutków upadku całej umowy dla konsumenta powinna następować przy uwzględnieniu okoliczności istniejących w chwili jej zawarcia, czy też w chwili zaistnienia sporu pomiędzy stronami odnośnie skuteczności danej klauzuli (powołania się przez konsumenta na jej abuzywność) i jakie ma znaczenie stanowisko wyrażane w toku takiego sporu przez konsumenta?

3.Czy możliwe jest utrzymanie w mocy postanowień stanowiących w myśl norm dyrektywy 93/13/EWG nieuczciwe warunki umowne jeśli przyjęcie takiego rozwiązania byłoby w chwili rozstrzygania sporu obiektywnie korzystne dla konsumenta?

4.Czy uznanie za nieuczciwe postanowień umownych określających wysokość i sposób spełnienia świadczenia przez strony może prowadzić do sytuacji, w której ustalony na podstawie treści umowy z pominięciem skutków nieuczciwych warunków kształt stosunku prawnego odbiegać będzie od objętego zamiarem stron w zakresie obejmujących główne świadczenie stron, w szczególności – czy uznanie za nieuczciwe postanowienia umownego oznacza, że możliwe jest dalsze stosowanie innych, nieobjętych zarzutem abuzywności postanowień umownych, określających główne świadczenie konsumenta, których uzgodniony przez strony kształt (wprowadzenie ich do umowy) był nierozerwalnie związany z zakwestionowanym przez konsumenta postanowieniem?

Ocena pytań

Skierowane do Trybunału Sprawiedliwości pytania mają bardzo rozbudowany charakter. Nie wchodząc w szczegóły, wydaje się, że celem tak sformułowanego pytania prejudycjalnego przez Sąd Okręgowy w Warszawie jest próba skłonienia Trybunału Sprawiedliwości do wydania wyroku, który uzasadniłby dotychczasową praktykę niektórych składów orzeczniczych tego Sądu, które odmawiają kredytobiorcom odfrankowienia kredytu, orzekając jednocześnie unieważnienie umowy.

Jak się wydaje, daremnie. Przepis art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13/EWG ma charakter bezwzględnie obowiązujący – co oznacza, że ani krajowy sąd, ani też strony umowy (w tym banki) nie są w stanie „uzdrowić” wadliwego postanowienia umownego. Potwierdził to Trybunał Sprawiedliwości przykładowo w wyroku z dnia z dnia 10 września 2014 r., sygn. C-34/13, gdzie wskazano: „że prawodawca Unii Europejskiej ustanowił zasadę, zgodnie z którą nieuczciwy warunek umowy nie wiąże konsumenta oraz przewidział, że państwa członkowskie zapewniają stosowne i skuteczne środki zapobiegające stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach.” Podobnie wskazał Trybunał Sprawiedliwości również w wyroku z dnia 30 kwietnia 2014 r., sygn. C-280/13, gdzie wskazano, że „jest to przepis bezwzględnie wiążący, który zmierza do zastąpienia formalnej równowagi praw i obowiązków stron, ustanowionej w umowie, równowagą rzeczywistą, która przywraca równość stron.”

Podsumowanie

Podsumowując – zadane przez Sąd Okręgowy pytania prejudycjalna są o tyle istotne, że stanowią ważną wiadomość dla kredytobiorców, co do kierunku orzeczniczego, który zdaje się obecnie przeważać w tym Sądzie. Jest to zatem cenna wskazówka  dla kredytobiorców, aby pozwy frankowiczów, zawierały nie tylko żądanie odfrankowienia umowy kredytu, ale także żądanie unieważnienia kredytu we frankach.

Mniejsza jest natomiast rola przywołanego pytania w zakresie możliwości wyklarowania się orzecznictwa w sprawach pozwów frankowiczów. Zarówno bowiem przepisy polskie, jak i unijne orzecznictwo dają jasne wskazanie, że odfranowienie kredytu frankowego, w którym zawarto nieuczciwą klauzulę indeksacyjną jest skutkiem koniecznym, pożytecznym i pożądanym.